Önce rakamlar…
Dünya Sağlık Örgütü’nün tahminlerine göre, 1974’te Fas’ta yaklaşık 365 eczane bulunuyordu. 1978’de bu rakam 535’e ulaştı. 1980 yılı itibarıyla, Fas’taki eczacıların sadece 64’ü kamu eczacısı, kalan kısmıysa serbest eczacı olarak hizmet veriyordu. Bugün Fas’ta 11.000 serbest eczane bulunuyor.
2010’lu yıllarda, Fas’taki ilaç sektörü Afrika’nın ikinci en gelişmişi olarak dikkat çekiyordu. İlk sırada Güney Afrika vardı. 2016 itibarıyla, ilaç pazarının ciro payının, son 10 yılda %26 artış göstererek 810.8 milyon euro’ya ulaştığı kaydediliyor. İlaç sektörü 7500 kişiye direkt, 32.500 kişiye dolaylı olarak iş imkanı sağlayarak, Fas’taki gayrisafi milli hasılanın %1-2’sini oluşturuyor.
Fas’taki ilaç sektörü, 2016’da ülkenin ilaç ihtiyacının %65’ini karşılıyordu. Ayrıca 11.000 eczanenin (2016’da 3000 kişiye 1 eczane düşüyordu) ürün ihtiyacının %80’i depolarca karşılanıyordu. 2022 itibarıyla, ilaçların %70’i yerel firmalar tarafından üretilirken, %30’u Avrupa’dan, özellikle Fransa’dan ithal ediliyor. 1960’tan beri ülkede teşvik edilen yerel ilaç üretimi ile üretim, ihracat ve dağıtım koşullarında yapılan düzenlemelerin bu rakamlarda büyük payı olduğu düşünülüyor. 1996’da Sağlık Bakanlığı’nın yayınladığı bildiriye göre, ülkede satılan tüm ilaçların uluslararası kalite standartları gözetilerek, ülke sınırları içinde üretilmesi zorunlu tutuldu. Bu sebeple farklı ülkelere ürün ihracatı yapan büyük firmalar, Fas’ta üretim merkezleri kurmak zorunda kaldı. Daha sonra bu zorunluluk belli oranda gevşetildi.
Şu anda Fas’ta 11.000 eczanenin ürün ihtiyacını karşılayan 40 ilaç fabrikası ve 50 ilaç deposu bulunuyor.
Kısıtlamalar
Fas’taki eczanelerin birbirine yakınlığı ve nüfus yoğunluğuna göre dağılımı konusunda çeşitli kısıtlamalar mevcut. Ancak hizmet veren eczacı sayısı konusunda herhangi bir kota bulunmuyor.
Ürün tüketimi
Ekonomik koşullar sebebiyle, halkın eczaneden alışveriş yapma alışkanlığı normalden çok daha düşük seviyede seyrediyor. Faslılar için eczaneler lüks statüsünde olmasına rağmen, eczacıların kar edebilmesinin en önemli sebebi yerel üretim. Halkın büyük çoğunluğunun sağlık sigortası bulunmadığı için, ilaç fiyatları ulaşılabilir seviyelerin üzerinde kalıyor. Yakın geçmişte Fas hükümeti ilaca ulaşılabilirliği artırmak için fiyatlarda indirime gitmeyi denedi, ancak bu hamle ilaç firmalarının istihdam oranlarında negatif bir etki yarattı.
Tanıtım / Reklam
1970’lerde çıkarılan bir kanuna göre, eczanedeki ürünlerin tanıtımının yapılabilmesi için Sağlık Bakanlığı’na bağlı Eczacılık Bölümü’nden reklam lisansı alınması gerekiyor. Ancak bu lisans alınsa bile, tanıtım metinlerinin ve tüm belgelerin öncesinde ilgili bölüme gönderilmesi şart. Reklam amaçlı promosyon ürünü dağıtmak yasak olduğu gibi, majistral ilaçların reklam malzemesi yapılmasına da izin verilmiyor. Eğitim ve araştırma amaçlı promosyon ürünleriyse, Bakanlık’tan onay alındıktan sonra dağıtılabiliyor.
Eczane denetimleri
Fas’ta eczaneleri denetleyen müfettişlerin Eczacılık Fakültesi mezunu olması ve Sağlık Bakanlığı tarafından bu göreve atanması zorunlu tutuluyor. Bazı durumlarda, müfettiş olmayan serbest eczacıların da başka eczaneleri denetlemesi talep ediliyor. Ancak bu görevi üstlenen eczacı, mutlaka kendi şehrinin dışındaki eczanelere yönlendiriliyor.
